پرسش:
بسیاری از تکنولوژی ها رو میشه نوعی تسخیر در نظر بگیریم. مثلا ساختن کشتی هم در قرآن به عنوان تسخیر آب گفته شده. خب ساخت هواپیما و رفتن به فضا هم تسخیر آسمانه برای انسان.
پاسخ:
تسخیر: حرکت دادن و رانده قهرى به سوى هدفى معیّن، خداى تعالى گوید:
مسخّر: آماده کننده براى کار و تقدیر کننده.
سُخرِیّ: کسى است که قهرا به کارى واداشته مىشود و با داشتن اراده رام و تسخیر است.
مفردات راغب
و قد سَخَّرَهَا اللهُ لخلقه تَسْخِیراً، و تَسَخَّرْتُ دابةً لفلان: رکبتها بغیر أجر.
کتاب العین
ادامه از کتاب اسلام و تجدد:
تسخیر طبیعت
از دیگر استدلال‌هایی که از منظر دین، در جهت تأیید و مشروعیت بخشی به علوم جدید و به تبع آن تمدن تکنولوژیک غرب، مطرح می‌شود، این است که خداوند طبیعت را مسخَّر انسان کرده و از او خواسته است که برای تأمین رفاه و نیازمندیهای خود، آن را به تصرف و تسلّط در آورد و علوم و تمدن جدید هم در همین راستا عمل می‌کنند.
برای اثبات این نظر، به آیاتی از قرآن چون «سخر لکم ما فی السموات و ما فی الارض جمیعاً» استناد می‌شود. این استدلال، مبتنی بر فهمی اشتباه از معنای واژه تسخیر در آیات قرآن است که ظرف یک قرن و نیم اخیر، رایج شده است. مطرح کنندگان این استدلال، مسخَّر بودن طبیعت را برای انسان، به این معنا گرفته‌اند که خداوند، طبیعت را به مثابه ماده خام شکل ناگرفته و بالقوه، در اختیار انسان قرار داده است تا او با اتکای به تجربه و آزمایش و انواع فعل و انفعالات و تغییرات مادی، آن را به خدمت خود درآورد، و آدمی نیز از آغاز خلقت تاکنون در یک سیر تدریجی همراه با پیشرفت و ترقی، به این مهم پرداخته است و اکنون در اوج اقتدار برای تسخیر طبیعت قرار دارد.
...
1. تسخیر
الف: در کتب لغت، سَخّرَ را با دو واژه ذَلِّل‌َ و سَهّل‌َ توضیح داده‌اند و این بیانگر آن است که تسخیر، مفهومی فراتر از «در اختیار بودن»، «در حیطه قدرت بودن» و «ماده خام و بالقوه بودن» دارد و علاوه بر اینها، رام بودن (تذلیل) و آماده بودن (تسهیل) نیز در معنای این واژه نهفته است.
ب: مسخَّر طبیعت، خداوند است نه انسان: «هُوَ الِّذی سَخّرَلَکُم‌ْ ما فی الْبَرَّ والبحر...»، آن که طبیعت را رام و فراهم برای استفاده گردانیده است، خداوند است، و این امر به دلیل حکمت و رحمت عام خداوند ـ جز به مقدار محدود که حدّ آن را توضیح خواهیم دادـ به انسان واگذار نشده است. بنابراین نقش انسان در تعامل با طبیعت محدود است.
ج: نظری به آیات قرآنی در مورد تسخیر طبیعت، به روشنی بیانگر این مطلب است که خداوند همه آنچه را که برای یک معاش متعادل و به دور از افراط و تفریط، لازم بوده، بالفعل فراهم نموده و از همان آغاز خلقت، در اختیار آدمیان قرار داده است و تنها بخشی از امور مثل: زراعت، دامپروری، آشپزی، تجارت، استخراج آب از زیر زمین، استخراج معادن، به کارگیری گیاهان دارویی، ساخت ابزار و وسایل و...، بر عهده انسان گذاشته شده است، و البته چنانکه پیش‌تر گفتیم، آگاهی‌ها، مهارت‌ها و حد و مرزهای لازم برای انجام این امور از طریق انبیا در اختیار او قرار گرفت، و واگذاری این بخش از امور به انسان بدان خاطر بود که بیکاری و بطالت و فراهم بودن همه نیازمندیهای او به نحو کامل، موجب فساد و تباهی‌اش می‌شد. امام صادق علیه‌السلام در این باره می‌فرماید:
«ای مفضّل، بنگر که چگونه آنچه را که بشر در تهیه آن قدرتی نداشت [مثل آب، خاک، خوردنی، نوشیدنی، داروها، حیوانات سواری، سوخت و ...] برایش فراهم شده است و البته در هر موردی هم از این امور، برای او زمینه تلاش و حرکت قرار داده شده است چرا که این به مصلحت او بوده است. اگر قرار بود همه چیز برای انسان کاملاً فراهم باشد به گونه‌ای که جای هیچ‌گونه کار و فعالیت برای او نباشد، چنان سرمست و هرزه می‌شد که زمین از تحمل او سرباز می‌زد و در نهایت دست به کارهایی می‌زد که منجر به نابودیش می‌شد. ضمناً اگر همه چیز برای مردم فراهم بود، زندگی برای آنها گوارا نمی‌شد و لذتی از آن احساس نمی‌کردند. چنان که اگر کسی چند صباحی نزد عده‌ای مهمان شود و آنان غذا و نوشیدنی و دیگر نیازهایش را تأمین کنند، بعد از چندی از بیکاری آزرده می‌شود و با خودش کلنجار می‌رود تا آن که به کاری مشغول شود. حال اگر انسان در تمام عمر خود، نیازهایش بدون هرگونه کار و تلاش فراهم باشد، چه خواهد شد؟ پس تدبیر شایسته و حکیمانه، این بوده که نیازمندیهای انسان، به گونه‌ای برای او فراهم شود که استفاده و بهره‌برداری از آنها همراه با تلاش و فعالیت او باشد، تا از سویی به بطالت و بیکاری نیفتد و از دیگر سو، در پی چیزهایی نباشد که قادر به فراهم کردن آنها نیست و یا اگر قادر باشد، خیری برای او در آن نیست!»
1. بستری رام و آماده برای معیشت انسان
مروری بر آیات قرآن در مورد تسخیر طبیعت، بیانگر آن است که خداوند، طبیعت و زمین را به عنوان بستری آماده برای معاش انسان قرار داده و همه چیز را به استثنای بخشی اندک، برای او فراهم کرده است، و از همین بابت بارها بر انسان منّت می‌گذارد و نعمت‌های گوناگون خود را یادآور می‌شود:
(آیات فراوانی را در اینجا ذکر کرده ام که علاقه مندان می توانند به متن کتاب اسلام و تجدد مراجعه کنند)
علاوه بر آیات فوق‌الذکر، امام صادق علیه السلام نیز در روایت توحید مفضّل، ضمن تشریح ادلّه توحید، به این موضوع تصریح کرده است که خداوند، جهان و طبیعت را به صورتی آماده، در اختیار انسان قرار داده و همه نیازمندی‌ها و اسباب معیشت او را فراهم آورده است:
«اولین نشانه بر وجود خداوند، فراهم بودن این جهان و نظم و تناسب اجزا و بخش‌های گوناگون آن است. هرگاه در جهان، اندیشه و تعقل‌نمایی، آن را چون سرایی کامل ـ که همه نیازمندیهای بندگان در آن گرد آمده است ـ می‌یابی. آسمان برافراشته چون سقف این سرا؛ زمین، فرش آن؛ ستارگان انبوه، چراغهای آن؛ و معادن زیرزمینی، ذخیره‌های آن است. و [خلاصه] همه چیز برای رفع نیاز انسان گردآوری شده است و آدمی به مثابه صاحب این سرا و تحویل گیرنده همه آنچه که در آن است، می‌باشد. انواع گیاهان و رستنی‌ها برای نیازهای او فراهم، و اقسام جانداران برای تأمین مصالح و منافع او، مهیا شده است، و این خود نشانه‌ای روشن بر آن است که جهان، آفریده‌ای براساس اندازه و هماهنگی و تناسب است و آفریدگار او یکی است.»
مشاهده کردیم که تسخیر، عموماً به معنای فعلیت داشتن و آماده بودن است. تسخیر خورشید و ماه و روز و شب و دریا و چهارپایان، هرگز بدین معنی نیست که به عنوان موادی خام و شکل ناگرفته در اختیار انسان قرار داده شده‌اند تا انسان با تجربه و تلاش خود، آنها را به تصرف درآورد، بلکه بدین مفهوم است که این مظاهر از طبیعت برای معیشت انسان ساخته و پرداخته شده‌اند و از فوائد خود، انسان‌ها را به نحو احسن و کامل بهره‌مند می‌سازند و انسان تنها باید با مقداری کوشش و تلاش از نعمت‌های رنگارنگ خداوند بهره ببرد که نحوه این کوشش و تلاش توسط رسولان الهی به او آموخته شده است .
تعابیری چون «و اتیکم من کل ماسألتموه و ان تعدّوا نعمة الله لاتحصوها»، «و اسبغ علیکم نعمه ظاهرة و باطنة»، «قد انزلنا علیکم لباساً یواری سواتکم و ریشا»، «و انزل لکم من الانعام ثمانیة ازواج» و «و ذللناها [انعام] لهم فمنها رکوبهم و منها تأکلون»، به صراحت محقَّق و ممهَّد و بالفعل بودن نعمت‌های الهی را در دل طبیعت اعلام می‌کند و این بر خلاف تلقی رایج است که گمان می‌شود انسان‌ها با اتکّا به تجربه و آزمایش و آگاهی‌های مستقل شخصی در یک سیر ممتد و طولانی تاریخی، به مواهب طبیعت دست یافته‌اند.
نتیجه این که با استناد به موضوع تسخیر طبیعت نمی توان مشروعیت هر گونه دستکاری و تغییر در خلقت و طبیعت را نتیجه گرفت.
پایان نقل از کتاب
و اما درباره ساختن کشتی توسط نوح سلام الله علیه، خداوند متعال می فرماید: وَاصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنَا وَوَحْیِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ. و (اکنون) در محضر ما و طبق وحى ما، کشتى بساز. و درباره آنها که ستم کردند با من سخن مگو (و شفاعت مکن،) که (همه) آنها غرق شدنى هستند!» ترجمه آیت الله مکارم
استفاده از جهانی که خداوند آن را مسخر و رام انسان قرار داده می بایست باذن الله و طبق راهنمایی و تشریع فرستادگان خالق جهان انجام شود نه هر گونه که نفس اماره می طلبد و فهم ناقص بشر تشخیص می دهد. کشتی سازی را خداوند متعال به نوح نبی سلام الله علیه تعلیم داد (آن هم نه کشتی ماشینی و اتمی و ...).
ماشینی شدن اقوام را از هم دور نموده حال طبق قاعده، ماشینتر شدن دورتر می کند و چیزی که عامل ایجاد فاصله است هرگز مشکلی که خود عامل آنست را حل نمی کند. در واقع با اتکا به سرعت این وسایل اقوام از هم فاصله می گیرند و هر چه سرعتشان بیشتر و سهلتر شوند فاصله بیشتر می گردد. البته در متن "تمدن بدلی" توضیح داده ام که این سرعت و سهل بودن انتقال، دروغین و بازی با خیال انسان است. زیرا که وقت و هزینه ای که بشر صرف تولید و ساخت ماشین و هواپیما و تامین سوخت و آموزش دانش تولید خود آن وسیله و متعلقاتش و زیر ساخت های نرم و سخت آن می کند به مراتب از خدمتی که با سرعتشان می دهند بیشتر است.
باید توجه داشت که مدرنیته یک مجموعه لاینفک است و ماشینی شدن تاثیرات بسیاری بر طمئنینه و عصمت قلب و ثبات ذهن آدمی دارد که مواردی از آن ظاهر و بسیاری از زوایای آن پوشیده است.
علاوه بر آن به گفته پژوهشگران همین علوم، پرواز هوایی خطرات قابل توجهی برای مسافران دارد. به دلیل حجم بالای تشعشعات کیهانی در ارتفاع بالا افراد در معرض خطر ابتلا به انواع سرطان از جمله سرطان پوست، پروستات و سرطان مغز قرمز استخوان قرار می گیرند.
میزان پرتوگیری ناشی از پرتوها و هسته‌های پرتوزای کیهانی با افزایش ارتفاع از سطح دریا افزایش می‌یابد. پروازهای هوایی که معمولا بالاتر از 10000 متری سطح زمین هستند مسافران و خدمه پرواز را در معرض این پرتو ها که تشعشاتی یون ساز هستند و از ذرات و تشعشات ایکس و گاما تشکیل یافته‌اند قرار می دهد این پرتوها که بسیار شدیدتر و با فرکانسی بالاتر از تصویربرداری با اشعه ایکس هستند سبب نقص های کروموزومی و از بین رفتن تعداد زیادی از سلول های بافتی و مرگ سلول ها می گردند.
پرتوهای کیهانی موجب صدمات ژنتیکی و تخریب آنزیم ها و DNA می شود و در سلول های جنسی به فرزند منتقل می گردد و همچنین در زنان باردار موجب صدمه به جنین می باشد.
اینها معلومات فعلی بشر است و چه بسا بسیاری موارد که بخاطر منافعشان بروز نمی دهند و یا آنچه بعدها معلوم گردد و مواردی که اصولا از دسترس درک بشری خارج است.
از طرف:
مجله اینترنتی چفچفک : http://chefchefak.blog.ir